Азыркы убактагы курч экологиялык проблемалар.
Адамзат баласынын жашоосу табият менен тыгыз эмеспи, бътънчъ кыргыз улутунун турмушу. Кийинки кездерде экологияны сактоо боюнча мамлекет аралык маселелер кътърлгъндъ, мисалы, 1991-жылкы Фин шаары Эспоодо кабыл алынган, 1997-жылы 15тен ашык мамлекеттер ратификациялаган «Айлана-чъйръгъ, кийинки кездеги жасалган таасирлерге баа беръъ боюнча» конвенцияны караса къчмън кыргыз улуту ушул конвенцияны мурун эле кабыл алып, бирок кийин унутуп койгондой. Ушундан улам айылдагы, шаардагы жашоо деген эки дйнъ, мурунку, кийинки муундар къз алдыма келе тшът. Маселен, айылдагы булактан съз баштасак, булак ошол айылдагы адамдарды бириктирип, башын кошуп, (азыркыча сообщество) аларды бир максатка ндъп тургандай туюлчу. Кндъ ар кыл адамдар булак башынан жолугуп ъз ара мамиле тз\лър, чыр-чатак маселелери ошол жерден чечилээри айыл койнунда ъскън адамдарга айгине эмеспи. Кезинде айыл адамдары ошол булак менен кошо тегерегин таза кармап, ошол тегеректеги жан-жаныбарларды кошо ыйык тутунчу. Дегеле къчмън эл руху-тоолорду, табиятты ъздърнн ата-бабасындай аздектеп турушат эмеспи. Балалык десе эле, жаз жаы баш баккандагы тркн куштар сайрап, жамгыр нъшърлъгъндън кийинки ккк, сасык пп нн эшитип, атакемдин «Ккк-Сейнеп», «Эжеке, бээ саа», «Кожожаш» жомокторун угуп отурганым къз алдыма тартылат. Кърсъ, биз тарбияны табияттан, угуу, кър\ сезимдерин ар кыл гулдърдън, чъптърдън жыттарынан, аска-зоолордун ъзнчъ энергиясынан алып, азыр биз дааза кылып жаткан Кытай Фень-Шуй философиясын жомоктордон алчу турбайбызбы.
Азырчы? Мынабу калдайган муздак дубалдуу, биринен бири ашам деп салынган кабат йлърдъ жашап, кндн чыкканы, батканы, куштардын сайраганы менен ишибиз жок, кнмдк ачкъз турмуштун тузагына илинип, дил бъксърткън жасалма жашоонун шарында шашылып бараткансыйбыз. Муздак дубалдар, тркн кинону кърсъткън телевизор балалык сезимдерди да табияттан ажыратып, булактан, жан-жаныбарлардан алыстатып бараткансыйт. Деги биз эмне болуп баратабыз? Ъз тамырыбыздан ажырап, рухубуз ачка болуп, табият, байыркылар менен байланышкан алтын учугубуз злп, алдыкы илим-билимге умтулганыбыз эле болбосо ъксгбз ъзък каарыйт.
Табият багып келген, табият менен киндиктеш ъскън къчмън элибиздин уулдары улуу доордун кыйырында жаратылыштан оолактап, табият тамызган къръгъ чъйчъгбз акырын-дап соолуп барат. Съзм кургак болбосун, Кочкордун жашоочулары айлана-тегерегииз-дерге бир аз къз чаптырып, табиятка кулак тъшъп кър\ёздърч. Эмне кърнът? Баардык жерде толгон-токой таштандылар. Таза суу аккан арыктын бою, басып бараткан жол, дегеле биз ыйык, таза тута турган жердин баары таштанды, акыр- чикирге толгон. Мунун баары башка ълкъдън келген акыр-чикир эмес, муну сиз, мен, ал ыргытып жатат. Булардын кесепети кечээ эле, 4-5 жыл мурун тынбай чардап, бут алдыбыздан секирип бизди тажаткан бакаларга кайрылгыс зыян келтиргендей.
Бизде жашоочу боз жана жънъкъй курбакалар, жашыл жана саз бакалар каякта!? Ал эми эл арасында ар кандай ооруларга дары деген кызыл колтук, же биологдордун тилинде айтканда «чакай курсак» кызыл боор, сары боор бакаларды жакында Кызыл китептен къръърбз ыктымал болуп калды. Бакалар табият менен, тазалык, нымдуулук, чъйрънн температурасы менен байланышта болуп, чъйрън ар кандай зыяндуу курт-кумурскалардан сактагандыктан «жаратылыш санитары» атка конушкан.
Бакалар биздин жашообуздун, экологиябыздын бир бълг. Айлана-чъйръбзд таза сактабасак, улам бир бълкчъдън ажырасак бизди XXII кылым кандай абалда тосуп алат? Ошону баамдап, баардыгыбыз айлана-чъйръбзд, булагыбызды таза кармап, жаратылыш-ка аяр мамиле кылсак.
Хемунгуэйдин «Абышка жана деиз» деген китебин-дегидей жалгыздыкка кабылбасак. Урматтууларым, жаратылышты биз сактасак, ал бизди сактайт. Бул иш Кудайга да жагат.
Эркин МУКАШЕВА, врач, «Ослер» коомдук уюмунун жетекчиси, экологиялык сеттин мчъс.
